Metody dydaktyczne w praktyce

Szczegóły

autor: Piotr W. Wiśniewski

Istnieje wiele różnorodnych metod dydaktycznych. Powstaje pytanie które są dobre, które skuteczne, które zaś interesujące ? Ważne jest również jak i kiedy je stosować, oraz jakie mają zalety lub wady. Na dobór metod dydaktycznych w konkretnym szkoleniu ma wpływ wiele czynników.

Większość z nich ma charakter obiektywny, są to : cel i tematyka szkolenia, czas trwania, wielkość grupy, okoliczności i powody organizowania szkolenia, oraz warunki organizacyjne np. wielkość sali i techniczne np. sprzęt jaki mamy do dyspozycji. Nie bez znaczenia jest również czas jaki mamy do dyspozycji na przygotowanie szkolenia i środki finansowe jakimi dysponujemy.

Na wybór metod dydaktycznych mają również wpływ czynniki subiektywne takie jak : umiejętności, doświadczenie, osobowość i charakter trenera ( prowadzącego ) oraz rodzaj i charakter grupy uczestników. Na dobór metod dydaktycznych nie mają natomiast wpływu takie pozornie istotne czynniki jak np. wielkość i rodzaj firmy, zawód czy poziom wykształcenia uczestników.

Przygotowanie procesu dydaktycznego prowadzącego do sformułowania programu szkolenia, obejmuje następujące elementy :

• dobór treści nauczania z uwzględnieniem celów, zbadanych potrzeb oraz poziomu uczestników
• wybór odpowiedniej formy realizacji procesu
• określenie metod i środków dydaktycznych

Program szkolenia w największym uproszczeniu winien odpowiadać na następujące pytania:

• po co uczyć ? - cele, potrzeby, oczekiwania
• kogo uczyć ? - uczestnicy ( dobór, poziom, potrzeby, oczekiwania )
• czego uczyć ? - treści, tematyka
• jak uczyć ? - metody i środki dydaktyczne
• jak realizować ? - organizacja procesu

Typologia metod dydaktycznych

Dokonanie kompletnej i wyczerpującej klasyfikacji oraz szczegółowego opisu metod dydaktycznych to zajęcie dla wąskiej grupy specjalistów. Tym niemniej chcąc mówić o możliwości zastosowań poszczególnych metod musimy dokonać ich nieco uproszczonego przeglądu.

Z grubsza rzecz biorąc możemy wyróżnić trzy grupy metod dydaktycznych : tradycyjne, aktywizujące i projektowe. W chwili obecnej jesteśmy świadkami narodzin czwartej związanej z e-learningiem. Jednak tą ostatnią grupę trudno jednoznacznie określić, tym bardziej, że jak do tej pory stosuje się w niej przeważnie „zaadaptowane” elementy wszystkich innych metod.

1. Metody tradycyjne - podające :

• wykład, prelekcja, pogadanka
• prezentacja, pokaz, demonstracja
• pytania i odpowiedzi
• dyskusja ( wielokrotna, obserwowana, efektywna, okrągłego stołu, sztafeta, kierowana, seminaryjna )

2. Metody aktywizujące :

• metoda sytuacyjna, analiza przypadku
• ćwiczenia klasyczne
• ćwiczenia z zadaniem zastępczym
• ćwiczenia symulacyjne
• ogrywanie ról, inscenizacja ( improwizowana, obserwowana, wielokrotna, pojedyncza )
• metody twórczego myślenia
• testy i kwestionariusze
• symulacje
• gry, gry kierownicze, gry symulacyjne

3. Metody projektowe i analityczne.

W praktyce najczęściej dochodzi do łączenia i wzajemnego przeplatania się metod dydaktycznych. Ale jak już zaznaczono wyraźna kwalifikacja to zagadnienie interesujące wyłącznie specjalistów.

Cel i tematyka szkolenia a zastosowana metoda dydaktyczna

Metody podające mają na celu głównie przekazanie, poszerzenie lub przeobrażenie wiedzy/wiadomości lub wzbogacenie o nowe informacje, oraz w niektórych wypadkach potwierdzenia własnej wiedzy i wymianę poglądów. Tym samym z punktu widzenia metodycznego nadają się głównie do przekazywania wiedzy. Metody aktywizujące mają głównie na celu wykształcenie różnego typu umiejętności, dokonywanie analiz, obserwację siebie i innych osób np. w zakresie postrzegania danego problemu. Tym samym znajdują zastosowanie w zakresie kształtowania i utrwalania umiejętności i postaw. Z punktu widzenia dydaktycznego ( procesu uczenia się osób dorosłych ) możemy wyróżnić trzy fazy : przekazywania, przetwarzania i stosowania wiedzy/informacji. W pierwszym przypadku najlepsze efekty uzyskuje się stosując takie metody jak np. wykład, prelekcja, prezentacja, pokaz, demonstracja, kwestionariusz. Na etapie przetwarzania najczęściej wykorzystuje się dyskusję, pytania i odpowiedzi, metodę sytuacyjną, ogrywanie ról, ćwiczenia. W fazie trzeciej najczęściej wykorzystuje się takie metody jak gry, symulacje, inscenizacje, metody projektowe.

Czas trwania szkolenia a stosowanie metod dydaktycznych

Czas trwania jest o tyle istotnym czynnikiem, że wpływa na dobór metody głównie ograniczająco. Najbardziej czasochłonne są metody projektowe, analityczne, inscenizacje i niektóre symulacje z reguły wymagają od kilku godzin do kilku dni czasu, tak więc biorąc pod uwagę inne elementy szkolenia, można je stosować tylko w wypadku posiadania określonej ilości czasu. Większość metod aktywizujących ma określony minimalny czas trwania ( tzw. „ćwiczenia” nie dają się skrócić lub przyśpieszyć ) tak więc w ramach jednego dnia „mieści się” ich określona ilość co zawęża zakres tematyczny. Innym problemem związanym ze stosowaniem metod aktywizujących jest dość trudny do precyzyjnego przewidzenia czas trwania, tak więc prowadzący musi z jednej strony dysponować elementami „rezerwowymi”, a z drugiej „drugorzędnymi”. Najmniej wymagające są pod tym względem metody tradycyjne np. wykład, prelekcja, pogadanka mogą one trwać od kilkunastu minut do 2 - 3 godzin, a co ważniejsze całość kontroli nad czasem ich trwania spoczywa w ręku prowadzącego.

Wielkość grupy a stosowanie metod dydaktycznych

Wielkość grupy oddziaływuje na dobór metod dydaktycznych podobnie jak czas. Najmniej wymagające są metody podające. Wykład czy też prelekcja może być skierowany do dowolnej liczby osób. Hipotetycznie może to być minimalnie nawet jedna osoba, maksymalnie ( przy użyciu odpowiednich środków ) może to być kilka tysięcy, a nawet kilka milionów osób. Większość metod aktywizujących wymaga minimalnej grupy na poziomie 6 - 10 osób, optymalna wielkość grupy przy wykorzystaniu takich metod to około 12-16 osób, maksymalna to 20 - 24 osoby. Przy niektórych metodach, lub wypadku dwu ( lub więcej ) prowadzących metody aktywizujące można stosować w większych grupach np. 30 osobowych. W grupach dużych powyżej 35 osób stosowanie tych metod jest niemożliwe. Najbardziej wymagające są gry, oraz symulacje i inscenizacje. W większości gier jest wymaga ściśle określona liczba osób lub ich wielokrotność, co w znacznym stopniu ogranicza możliwość ich wykorzystania lub wymaga bardzo dokładnej i precyzyjnej organizacji zajęć.

Co wpływa na zmianę skuteczności tej samej metody?

Tak jak było powiedziane powyżej nie każda metoda może mieć zastosowanie w przypadku każdego celu i każdej treści. Nie można bowiem stosować mechanicznie poszczególnych metod dydaktycznych. Tak więc jej konkretna skuteczność zależeć będzie od prawidłowego doboru w danej sytuacji. Również czas i wielkość grupy mogą obniżyć skuteczność danej metody, lub wręcz uniemożliwić jej zastosowanie.

Istotnym elementem są też wiedza, umiejętności i doświadczenie prowadzącego/trenera to samo ćwiczenie czy też grę jedna osoba przeprowadzi i podsumuje doskonale, inna zaś „położy” w sposób kompletnie doskonały.

Czy łączenie kilku metod podczas jednego szkolenia jest praktyka słuszną?

Zdecydowanie tak. Szkolenia prowadzone przy wykorzystaniu kilku metod dydaktycznych jest zdecydowanie bardziej dynamiczne, a tym samym bardziej ciekawe i mniej nurzące dla uczestników. Poprawia to również efektywność, gdyż umożliwia realizację celów w wymiarze wieloaspektowym.